Onlangs werden twee stukken gepubliceerd die ingaan op het thema van macht en hoe mensen daarmee omgaan. Het interview met Matthijs van Nieuwkerk over zijn tijd bij “De Wereld Draait Door” en het artikel over grensoverschrijdend gedrag bij een Amsterdamse studentenvereniging werpen een scherp licht op de donkere kant van machtsuitoefening. Deze gebeurtenissen geven ons de kans om na te denken over de diepgewortelde invloed van patriarchaal denken op leiderschap en het vergoelijken van mensonterend gedrag in stresssituaties en groepsverband.
Het interview met Matthijs van Nieuwkerk bracht naar voren hoe sommige televisieprogramma’s gedijen op het charisma van hun gastheren en de cultivering van een bepaalde machtsdynamiek. Dit kan leiden tot situaties waarin de balans tussen macht en verantwoordelijkheid verstoord raakt, wat op zijn beurt misbruik in de hand werkt. Dit brengt ons tot de kern van het probleem – macht op zichzelf is niet slecht, maar ons verhouden tot die macht is voor velen een grote uitdaging.
Een belangrijk aspect van dit fenomeen is het patriarchale denken dat diep geworteld is in onze samenleving. Het heeft het idee van dominant en directief leiderschap genormaliseerd, waarbij autoritaire stijlen van leiderschap als effectiever worden beschouwd, vooral in stressvolle situaties. De invloed van het patriarchale denken op leiderschap is niet te onderschatten. Het heeft geleid tot een situatie waarin veel leiders, zowel mannen als vrouwen, zich gedwongen voelen om zich te conformeren aan een beperkt en vaak destructief model van leiderschap. Dit model benadrukt macht, controle en individualisme, laat weinig ruimte voor empathie, samenwerking en inclusiviteit. Een van de belangrijkste redenen waarom het
patriarchale denken zo moeilijk uit te roeien is, is de angst voor verandering.
Mensen voelen zich vaak bedreigd door nieuwe ideeën en benaderingen, zelfs als die ideeën aantoonbaar beter zijn voor de samenleving. Het heeft een comfortabele status quo gecreëerd voor degenen die er profijt van hebben en velen zijn bang om die privileges te verliezen. Dit idee heeft niet alleen geleid tot ongelijke kansen maarheeft ook bijgedragen aan de legitimering van machtsmisbruik. In plaats van te pleiten voor een onwrikbare, autoritaire stijl van leiderschap in stressvolle tijden, moeten we kijken naar leiders die empathisch, inclusief en ethisch handelen. Moderne leiderschapsprincipes benadrukken het belang van teamwork, samenwerking en het luisteren naar diverse perspectieven, zelfs onder druk.
Het artikel over grensoverschrijdend gedrag bij een Amsterdamse studentenvereniging illustreert op pijnlijke wijze hoe mensen misbruik maken van hun positie en macht. Hierbij rijst de vraag waarom sommige individuen geneigd zijn om hun macht te gebruiken om anderen te domineren, te vernederen of schade toe te brengen. Elf jaar geleden heb ik zelf ervaren hoe ingrijpend een ontgroening kan zijn. Ik ben tot op het bot vernederd en fysiek mishandeld, ze gingen bijvoorbeeld met brandende kaarsen langs mijn lichaam. Ik werd meerdere keren weggehaald bij de groep waardoor anderen niet mee kregen wat mij overkwam. Werd ik wel publiek gepakt, dan was er niemand die iets durfde te zeggen, bang dat zij de volgende zouden zijn. Het argument dat mensen hier sterk van worden is onzin en verwerpelijk. Daar word je niet sterk, daar maak je gebroken mensen van en gebroken mensen voelen zich eerder gerechtvaardigd om het gedrag dat hen is aangedaan ook anderen aan te doen.
Het valt mij op dat er in onze cultuur een idee heerst dat je pas wat mag krijgen als je het ook hebt verdiend. Hoewel dit deugdzaam kan lijken, kan deze mentaliteit ook leiden tot een gevaarlijke tolerantie voor misbruik van macht, omdat mensen vaak geneigd zijn om te denken dat lijden en onderdrukking een onvermijdelijk onderdeel zijn van het bereiken van succes. Het is belangrijk om deze gedachte te veranderen en te erkennen dat respect voor de waardigheid en integriteit van anderen altijd voorop moet staan, ongeacht de situatie.
Leiderschap moet niet worden gezien als een recht dat wordt verdiend door lijden, maar als een verantwoordelijkheid die berust op integriteit, respect en empathie. We moeten afstappen van het idee dat leiders onaantastbaar zijn en zichzelf boven de regels kunnen plaatsen. Een cultuurverandering is nodig om een gezondere en rechtvaardigere samenleving te creëren waarin leiders hun macht op verantwoordelijke wijze uitoefenen.
